De chemie van

De chemie van de reuzenberenklauw

reuzenberenklauw
Afbeelding van Bill Kasman via Pixabay

Tijdens het wandelen in de natuur langs een plant schuren klinkt misschien vrij onschuldig maar in het geval van de reuzenberenklauw is het dat echter allesbehalve. Het sap van deze plant kan na contact brandwonden en grote blaren veroorzaken. In dit artikel bekijken we de chemische verbindingen achter deze onaangename effecten van het sap van de grote of reuzenberenklauw.

De reuzenberenklauw is een plant die oorspronkelijk uit centraal Azië afkomstig is. De plant is naar Europa gehaald om in siertuinen te gebruiken en heeft zich daarna in het wild over Europa verspreid. Maar ook in de Verenigde Staten en Canada is de plant te vinden. Anders dan andere geïmporteerde planten zoals de rododendron vormt de reuzenberenklauw gevaar voor inheemse planten. De reuzenberenklauw heeft wel vervelende consequenties voor mensen als die in contact komen met het sap van de plant.

Het sap van de reuzenberenklauw bevat onder andere een familie van verbindingen die bekend staan als de furanocoumarines (soms ook wel furocoumarines genoemd). Deze verbindingen zijn de sleutel tot de effecten van het sap van de reuzenberenklauw. Ze zijn overal in de plant te vinden: de bloemen, de stengels, de wortels, de zaden. De hoogste concentraties worden in de bladeren aangetroffen.

psoralen
structuurformule van psoralen. Credit – Chemiepedia

bergapten
structuurformule van bergapten. Credit – Chemiepedia

methoxsalen
structuurformule van methoxsalen. Credit – Chemiepedia

Hun fototoxische effecten zijn te wijten aan hun interactie met DNA wanneer ze Uv-licht van een zeer specifieke golflengte absorberen. De Zon geeft zowel Uv-straling als zichtbaar licht af, daarom moeten we in de zomer zonnebrandcrème gebruiken, en Uv-straling met een golflengte tussen 320 – 380 nanometer kan de effecten van furanocoumarines veroorzaken. Dit valt in de band van Uv-straling die UV-A-straling (320 – 340 nm) wordt genoemd en die 95% van de Uv-straling van de Zon vertegenwoordigt die het aardoppervlak bereikt.

Onder blootstelling van UvA-straling kunnen furanocoumarines reageren met ons DNA. DNA bestaat uit verschillende componenten (meer hieronder in dit artikel) en een set componenten zijn de basen die helpen om DNA-strengen bij elkaar te houden. Furanocoumarines kunnen met deze basen reageren om zo adducten te vormen en deze te beschadigen. Deze adducten kunnen dan, onder verdere blootstelling van UvA-straling gaan reageren met andere basen in de DNA-strengen wat resulteert in verknopingen tussen strengen. Uiteindelijk kan dit celdood veroorzaken en resulteren in de karakteristieke roodheid en blaren die worden gezien bij blootstelling aan het sap van de reuzenberenklauw.

Sommige gevallen van blootstelling aan het sap kunnen zo ernstig zijn dat ziekenhuisopname noodzakelijk is. Het kan tot 48 uur duren voordat de blaarvorming optreedt en daarom kunnen maatregelen worden genomen als contact met het sap wordt vermoed. Het wordt aangeraden om alle aangetaste gebieden grondig met water en zeep te reinigen en huid die aan het sap is blootgesteld moet enkele dagen tegen zonlicht worden beschermd. Het is raadzaam om medische hulp in te roepen als er vervolgens een huidontsteking ontstaat.

De plant wordt in Nederland actief bestreden. Desondanks komen er jaarlijks veel mensen in contact met de plant. Als je de reuzenberenklauw in je tuin vermoedt is het raadzaam om een professionele verdelger te consulteren. Als je in het wild de plant tegenkomt kun je melding maken bij de terreinbeheerder. Die zal actie ondernemen om de plant te verwijderen.