periodiek systeem

Goud

Goud is de buit van piraten en een belangrijk ingrediënt in microschakelingen. Het wordt al sinds 4000 voor Christus gebruikt om sieraden van te maken. Sinds de laatste decennia wordt het ook gebruikt om kanker te behandelen, Goud bevindt zich in de pot aan het einde van de regenboog maar ook in de coating op de vizieren van astronauten.

Goud is het element dat oud en nieuw, mythe en wetenschap, naadloos overbrugt. Goud is het 79ste element in het periodiek systeem en het is een van de meest herkenbare elementen.

Chemische gegevens

Tabel 1 – eigenschappen goud
Symbool Au
Volledige naam Goud
Atoomnummer 79
Atoommassa (g.mol-1 ) 196,9665
Groep transitie metaal
Elektronegativiteit (Pauling) 2,54
Dichtheid (g.cm-3 bij 20 °C) 19,30
Smeltpunt (°C) 1064,8
Kookpunt (°C) 2850
Vanderwaalsstraal (nm) 0,166
Ionstraal (nm) 0.137 (+1)
Isotopen 1 natuurlijk isotoop
Elektronenschil [Xe]4f145d106d1
Elektronen per schil 2, 8, 18, 32, 18, 1
Eerste ionisatiepotentiaal (kJ.mol-1 ) 888
Tweede ionisatiepotentiaal (kJ.mol-1 ) 1974,6
Derde ionisatiepotentiaal (kJ.mol-1 )
Standaard potentiaal (V) +1,68 (Au+/Au)
Ontdekt door: ± 4000 v. Christus

Isotopen

Tabel 2 – Isotopen en natuurlijke abundanties
Nummer Naam Symbool Atoommassa (u) Abundantie (%)
79 Goud 197 Au 196,966552 100

Radioisotopen

Tabel 3 – radioisotopen element Goud

Nuclide

Isotopische massa (u)

Halfwaardetijd

172Au

171,99004

4,7 ms

173Au

172,98623

25 ms

174Au

173,98476

139 ms

175Au

174,98127

100 ms

176Au

175,98010

1,08 s

177Au

176,97686

1,462 s

178Au

177,97603

2,6 s

179Au

178,97321

7,1 s

180Au

179,97252

8,1 s

181Au

180,97007

13,7 s

182Au

181,96961

15,5 s

183Au

182,96759

42,8 s

184Au

183,96745

20,6 s

185Au

184,96578

4,25 min

186Au

185,96595

10,7 min

187Au

186,96456

8,4 min

188Au

187,96532

8,84 min

189Au

188,96394

28,7 min

190Au

189,96470

42,8 min

191Au

190,96370

3,18 uur

192Au

191,96481

4,94 uur

193Au

192,96415

17,65 uur

194Au

193,96536

38,02 uur

195Au

194,96503

186,098 dagen

196Au

195,96657

6,1669 dagen

198Au

197,96824

2,69517 dagen

199Au

198,96876

3,139 dagen

200Au

199,97073

48,4 min

201Au

200,97165

26 min

202Au

201,97381

28,8 s

203Au

202,97515

53 s

204Au

203,97772

39,8 s

205Au

204,97987

31 s

Bohr – Rutherford diagram

elektronenschilconfiguratie van 79 Goud
elektronenschilconfiguratie van 79 Goud

CC BY-SA 2.0 uk, Link

Glanzend materiaal van sterren

Mensen gebruiken als sinds minstens 4000 voor Christus goud om zich mee te versieren. Van Oost-Europa tot het Midden-Oosten tot de tombes van de Egyptische farao’s, goud kwam in de oude wereld overal voor. In de buurt van Londen is een vrouw uit de Steentijd opgegraven die versierd was met goud. In de derde eeuw voor Christus droegen de Kelten al gouden tandimplantaten, een Chinese koning die in 128 voor Christus stierf is begraven samen met goud beplate rijtuigen en duizenden anderen waardevolle objecten.

Goud is buigzaam en glanzend en het kan heel goed worden bewerkt. Chemisch gezien is goud een transitiemetaal. Deze transitiemetalen zijn uniek omdat ze chemische bindingen aan kunnen gaan met andere elementen waarbij niet alleen de buitenste elektronenschil wordt gebruikt maar de twee buitenste schillen. Dit gebeurt omdat het grote aantal elektronen van de transitiemetalen interfereren met de gebruikelijke sortering van elektronen in de schillen rond de kern.

Als het goud waar we ringen, kettingen en elektronische componenten van maken is ontstaan in de ruimte. Al het goud in het heelal en dus op Aarde is oorspronkelijk gemaakt tijdens botsingen van dode sterren, de zogenaamde neutronensterren.

Wat is een karaat?

De meeste gouden juwelen zijn niet van zuiver goud gemaakt. De hoeveelheid goud in een ketting of een ring wordt uitgedrukt in karaat. Zuiver goud is 24 karaat. Gouden staven die door centrale banken worden bewaard hebben een zuiverheid van minimaal 99,95%. Die zijn dus van 24 karaat goud.

Als er bij het maken van juwelen andere metalen aan het goud worden toegevoegd dan is er minder goud aanwezig en zakt het karaatgehalte. Zo is 12 karaat goud bijvoorbeeld gemaakt van 50% (m/m) goud en 59% (m/m) andere metalen.

Het woord ”karaat” is afkomstig van “carobezaad”. In oude Aziatische bazaars werden de zaden van deze boom (in het Nederlands de Johannesbroodboom) gebruikt als tegengewicht bij het bepalen van het gewicht van goud. De zaadjes van de Johannesbroodboom hebben een constant gewicht van 0,2 gram.

Het goud der dwazen

Het mineraal pyriet wordt ook wel het goud der dwazen genoemd. Het lijkt alleen qua uiterlijk op goud. Pyriet komt meer voor dan goud. Het is harder en brosser dan goud. Als het tot poeder wordt vermalen heeft het een groenzwarte kleur, echt goudpoeder heeft een gele kleur.

Pyriet bevat zwavel en ijzer. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gewonnen om er zwavelzuur mee te maken. Tegenwoordig wordt het toegepast in accu’s, juwelen, apparaten en machines.

Ofschoon pyriet een teleurstellende ontdekking kan zijn wordt het wel vaak gevonden in de buurt van bronnen van koper en goud. Een mijnwerker die stopt met zoeken als hij pyriet in zijn handen heeft is een echte dwaas.

Weetjes

  • Twee-derde van het goud wordt gewonnen in Zuid-Afrika.
  • 87 procent van het jaarlijks gewonnen goud wordt gebruikt voor sieraden. De rest wordt gebruikt voor elektronica, tandheelkunde en andere medische toepassingen.
  • Het atoomsymbool van goud, Au, is afkomstig van het Latijnse woord voor goud “Aurum”.
  • De helmen van astronauten hebben een vizier dat is gecoat met een zeer dunne laag goud. Dit beschermt hen tegen de schadelijke ultraviolette straling van de Zon.
  • ’s Wereld grootste goudkristal heeft de grootte van een golfbal en is gevonden in Venezuela. Het kristal weegt 217,8 gram en is ongeveer 1,5 miljoen euro waard.
  • Tijdens een aardbeving kan er goud ontstaan. Tijdens aardbevingen kan water in breuken verdampen waarna er goud achterblijft.
  • De eerste gouden munten werden in 500 voor Christus gemaakt in het koninkrijk Lydia.

Huidig onderzoek

Goud wordt nog steeds gebruikt om er juwelen mee te maken maar het wordt ook gebruikt in de elektronica industrie. Goud is een uitstekende geleider van elektriciteit en het reageert niet met lucht, water en heel veel andere stoffen. Dit betekent dat het niet verweert of corrodeert.

Goud wordt ook gebruikt in medicijnen. Het radioactieve isotoop 198Au kan direct op de plek van een tumor worden geïnjecteerd. Daar kan de straling direct de tumorcellen aanvallen.

De liefde van de mensheid voor goud heeft ook zijn keerzijde. Het is nogal lastig uit de grond te krijgen. Ongeveer 83% van de jaarlijks gewonnen 270 ton goud wordt met behulp van cyanides geëxtraheerd. Die cyanides zijn zwaar giftig en het proces is niet bepaald goed voor het milieu.

Spectra

Absorptiespectrum

Emissiespectrum