Selenium

Uit voedingsoogpunt is selenium een essentieel element. Mensen hebben selenium nodig voor gezonde gewrichten, hart en ogen. Het speelt een cruciale rol bij de DNA-synthese, het immuunsysteem en het voortplantingssysteem. Het helpt ook bij het bestrijden van kanker en andere ziekten.

Het lichaam kan dit element echter niet maken en heeft het van buitenaf nodig. Een beetje selenium gaat echter een lange weg en te veel selenium in de voeding kan giftig zijn. Seleniumsupplementen kunnen schadelijk zijn voor mensen die voldoende selenium via hun voeding binnenkrijgen.

Seleen heeft verschillende allotrope vormen maar er worden er in het algemeen maar die erkend. Amorf seleen is ofwel rood (in poedervorm) of zwart (in glas of glasachtige vorm). De meest stabiele vorm van het element is kristallijn hexagonaal seleen. Dit is metaalgrijs van kleur. Kristallijn monoklien seleen heeft een dieprode kleur. Het element lijkt enigszins op zwavel.

Chemische gegevens

Tabel 1 – gegevens element Selenium

Symbool	Se
Volledige naam	Selenium
Atoomnummer	34
Atoommassa (g.mol-1 )	78,97
Groep	niet-metalen
Elektronegativiteit (Pauling)	2,55
Dichtheid (g.cm-3 bij 20 °C)	4,809
Smeltpunt (°C)	220,5
Kookpunt (°C)	685
Vanderwaalsstraal (nm)	0,190
Ionstraal (nm)	0,198 (-2) ; 0,042 (+6)
Isotopen	6 stabiel
Elektronenschil	[Ar]3d104s24p4
Elektronen per schil	2, 8, 18, 6
Eerste ionisatiepotentiaal (kJ.mol-1 )	941,0
Tweede ionisatiepotentiaal (kJ.mol-1 )	2045
Derde ionisatiepotentiaal (kJ.mol-1 )	2973,7
Standaard potentiaal (V)	-0,77
Ontdekt door:	1817 door Jöns Jakob Berzelius en Johann Gottlieb Gahn

Isotopen

Tabel 2 – natuurlijke isotopen en abundanties

Naam	Symbool	Atoommassa (u)	Abundantie (%)
Se	74Se	73,922475934	0,89
	76Se	75,919213704	9,37
	77Se	76,919914154	7,63
	78Se	77,91730928	23,77
	80Se	79,9165218	49,61
	82Se	81,9162897	8,73

Radioisotopen

Tabel 3 – radioisotopen van Selenium

Nuclide	Isotopische massa (u)	Halfwaardetijd
65Se	64,96466	< 50 ms
66Se	65,95521	33 ms
67Se	66,95009	133 ms
68Se	67,94180	35,5 s
69Se	68,93956	27,4 s
70Se	69,93339	41,1 min
71Se	70,93224	4,74 min
72Se	71,927112	8,40 dagen
73Se	72,926765	7,15 uur
75Se	74,9225234	119,779 dagen
79Se	78,9184991	3,27 * 105 jaar
81Se	80,9179925	18,45 min
82Se	81,9166994	97 * 1018 jaar
83Se	82,919118	22,3 min
84Se	83,918462	3,1 min
85Se	84,92225	31,7 s
86Se	85,924272	15,3 s
87Se	86,92852	5,50 s
88Se	87,93142	1,53 s
89Se	88,93645	0,41 s
90Se	89,93996	300 ms
91Se	90,94596	270 ms
92Se	91,94992	100 ms
93Se	92,95629	50 ms
94Se	93,96049	20 ms

Bohr-Rutherford diagram

CC BY-SA 2.0 uk

Ontdekking

Selenium is in 1817 ontdekt door de Zweedse chemicus Jöns Berzelius. Berzelius bepaalde ook de atoommassa’s van veel elementen en hij ontwikkelde een systeem van chemische symbolen.

Berzelius ontdekte seleen nadat hij een onzuiverheid in zwavelzuur analyseerde die in een fabriek in Zweden was gemaakt. In eerste instantie dacht hij dat het tellurium was maar dan realiseerde hij zich dat het om een nieuw element ging.

Vroeger dacht men dat seleen een gif was. In de jaren ’60 begonnen artsen het gebruik van selenium bij de bestrijding van tumoren te onderzoeken. Dierstudies hebben aangetoond dat selenium kan helpen om kanker te voorkomen maar dat het nemen van supplementen geen goed idee is. Er is namelijk heel weinig ruimte voor fouten bij de dosering en iets meer kan meteen leiden tot een vergiftiging.

Hoe doses selenium kan leiden tot:

• Prikkelbaarheid
• Verlies van nagels
• Gewichtsverlies
• Huiduitslag
• Vermoeidheid

Bronnen van selenium

Selenium komt in veel verschillende voedingsmiddelen voor. Zeevruchten en orgaanvlees zijn de rijkste bronnen. Andere voedingsmiddelen met selenium zijn o.a. spiervlees, granen en zuivelproducten. Op sommige plaatsen wordt selenium ook in drinkwater aangetroffen.

De hoeveelheid selenium die in de bodem wordt aangetroffen heeft invloed op de hoeveelheid selenium die wordt aangetroffen in het voedsel dat erop wordt verbouwd. Zuurgraad en andere dingen spoelen ok een rol bij het seleniumniveau.

Sommige planten, zoals knoflook en paranoten, hebben de neiging selenium te accumuleren als ze worden gekweekt in seleniumrijke grond. Een ons paranoten, ongeveer 4 stuks, kan maar liefst meer dan 500 microgram selenium bevatten. Mensen hebben dagelijks slechts 55 microgram selenium nodig. Gezondheidsorganisaties bevelen aan dat de maximale dosis in een supplement niet meer dan 200 microgram selenium er dag bedraagt.

Toepassingen

Behalve door intern menselijk gebruik wordt selenium ook gebruikt bij de productie. Het wordt gebruikt om glas te kleuren. Bij gebruik in glas en email kan het een dieprode kleur krijgen. Het wordt ook gebruikt om fotografische toner, fotocellen, elektrische ogen en lichtmeters voor camera’s te maken. Ook wordt selenium toegevoegd aan roestvast staal.

Research

Onderzoek toonde een verband aan tussen lage niveaus selenium en een lager risico op het overlijden aan kanker. De studie toonde ook aan dat hogere seleniumspiegels geassocieerd kunnen worden met een hogere sterfte.

Hoewel er onderzoeken zijn die suggereren dat selenium kanker kan voorkomen zijn er ook onderzoeken die zeggen dat selenium het risico op prostaatkanker kan verdubbelen.

Bovendien hebben sommige onderzoeken aangetoond dat suppletie met selenium bij patiënten met diabetes type-2 gepaard kan gaan met bijwerkingen op de bloedglucose.

Weetjes

• De naam Selenium is afkomstig van het Griekse woord voor maan. Dat is wel een beetje ironisch omdat seleen zich in het periodiek systeem recht boven telluur bevindt. Tellurium is afkomstig van het Griekse woord voor Aarde.
• Bij kamertemperatuur is selenium een vaste stof maar is het geen metaal.
• Selenium zit in de gasachtige geur die je ruikt als je te dicht in de buurt komt van een ongelukkig stinkdier.
• Als er met licht op selenium wordt geschenen dan gaat het elektriciteit beter geleiden. Hoe feller het licht hoe beter de geleiding.

Spectra

Absorptiespectrum

Emissiespectrum

Laatste update: 2021-05-30